معرفى اجمالى
شواهد التنزيل يكى از مهمترين متون كهن، تأليف حاكم حسكانى است كه به تفصيل به فضائل و مناقب امير المؤمنين على عليه السلام و خاندان وى پرداخته است. مؤلف نام كتابش را« شواهد التنزيل لقواعد التفضيل» گذاشته بدان دليل كه پيامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم) بر ساير پيامبران و فرشتگان و امامان معصوم به ويژه امام على( علیه السلام) بر ساير مردم برترى دارد.
انگيزه نگارش
مؤلف انگيزه خود از تأليف اين كتاب را ادعاى يكى از پيروان مذهب كراميه دانسته كه نزول سوره هل اتى در شأن امام على( علیه السلام) و خاندان وى را منكر شده است. بلكه ادعا كرده كه هيچ آيه اى در قرآن در شأن اهل بيت فرود نيامده است. از سوى ديگر عالمان اسلامى به اين ادعا هيچ اعتراضى نكرده و هيچ فريادى از آنان به گوش نرسيد. جز يكى از اساتيد مؤلف كه شاگردان حاضر در آن جلسه را سرزنش نمود و به اين مقدار بسنده كرد. حسكانى از اين موضوع ناراحت شده و بنا به احساس وظيفه تصميم گرفته پاسخ اين شبهه را بصورت مستدل و مستند بدهد؛ لذا به جمع آورى روايات پرداخته و شواهد التنزيل را تدوين كرده است.
البته مولف در پايان كتاب متذكر اين نكته مى شود كه چون با شتاب اين كار علمى را انجام داده، توفيق جمع آورى كليه احاديث شأن نزول فضائل على( علیه السلام) را بدست نياورده و در واقع آنچه كه در دسترس وى بوده مطرح شده و از منابع دور از دسترس چشم پوشى كرده است.
محتواى كتاب
حسكانى پس از شش فصل مقدماتى در موضوعات زير به متن اصلى كتاب پرداخته است: ۱. اقوال بزرگان و دانشمندان درباره خصائص امام على( علیه السلام)، ۲. سابقه امام در دو حوزه تلاوت و حفظ قرآن ۳. گردآورى قرآن براى نخستين بار توسط امام على( علیه السلام) بعد از رحلت پيامبر( صلی الله علیه و آله و سلم) ۴. شناخت امام على( علیه السلام) نسبت به معانى و حقائق قرآن و تخصص منحصر به فرد حضرت در علم به نزول قرآن ۵. فراوانى اسباب نزول مربوط به فضائل امام على( علیه السلام) و عترت او ۶. بيان اين حديث كه«يا ايها الذين آمنوا»در نود آيه تكرار شده و منظور آن على( علیه السلام) است. مؤلف در بخش اصلى كتاب كه در واقع فصل هفتم آن است، به ترتيب سوره هاى قرآن هر آيه اى كه در شأن نزول ويژه اهل بيت پيامبر وارد شده طرح كرده و به نقل اسباب نزول و روايات آن از طريق عامه و خاصه مى پردازد.
در اين كتاب ۲۱۰ آيه را به ترتيب سوره هاى قرآن آورده و در ذيل هر كدام رواياتى را از مشايخ خود نقل كرده است، مجموع اين روايات كه در تفسير آن آيات آمده بيش از ۱۲۰۰ روايت است.
چون مولف از محدثان اهل سنت است از جوامع روايى عامه بيشترين استفاده را نموده است. وى از تفسير فرات كوفى روايت كرده و امين الاسلام طبرسى در تفسير مجمع البيان از شواهد التنزيل نقل كرده است. همچنين اين كتاب يكى از مصادر بحار الانوار است. به سبب تبحر مؤلف در حديث شناسى و علم رجال و بررسى ها و اظهار نظرهاى او پس از نقل اين كتاب جايگاه والايى به اين كتاب داده است.
ناقلان روايات كتاب
حسكانى در اين كتاب علاوه بر روايت از ائمه صادقين و عبد الله بن عباس، از افراد زير روايت مى كند: مجاهد، سعيد بن جبير، ضحاك، عكرمه، جابر بن عبد الله، عبد الله بن مسعود، سلمان فارسى، سفيان ثورى، حذيفه، مقاتل بن سليمان، سليم بن قيس، ابو سعيد خدرى. شواهد التنزيل لقواعد التفضيل ؛ ترجمه روحانى
در باره ترجمه
كتاب حاضر، ترجمه« شواهد التنزيل لقواعد التفضيل»، متعلّق به يكى از علماى اهل سنّت به نام« حاكم حسكانى» است كه در قرن پنجم قمرى مى زيست و در سال ۴۹۰ ق، درگذشت.
كتاب فوق، تا كنون ترجمه فارسى نشده است و براى اولين بار، به مناسبت سال امير المؤمنين، على( علیه السلام)، توسط احمد روحانى، با حفظ امانت در ترجمه، به فارسى روان و سليس، به همراه به كارگيرى ادبيات روز، ترجمه گرديده است.
در اين مجموعه، سعى و تلاش گرديده در ذكر شماره آيات و روايات، از اصل كتاب متابعت شود تا مراجعه به اصل كتاب، در هنگام ضرورت، آسان تر گردد.
در ترجمه كتاب حاضر، روايت هاى مشابه كه از يك نفر نقل شده، در پاورقى با ذكر شماره آن روايت، آورده شده است تا موجب طولانى شدن كتاب نگردد.
اصل كتاب، در دو جلد با ذكر سلسله سند تدوين شده بود كه براى اجتناب از تطويل، مترجم، سعى كرده است از ذكر اسامى سند خوددارى كرده و فقط دو يا سه نفر را كه متصل به زمان نقل حديث بودنده اند، نقل كند، لذا مجموعه دو جلدى كتاب اصلى، در يك جلد ترجمه و تنظيم گرديده است.
با توجه به اين كه كتاب« شواهد التنزيل»، از كتاب هاى ارزنده، پر محتوا و مستند مى باشد كه از منابع روايى اهل سنت نقل گرديده و هم اينكه مؤلف آن، از علماى برجسته و قابل اعتماد اهل سنت و داراى اطلاعات كافى و تحقيق وافى در علم حديث و رجال و روايت بوده است، مترجم، اقدام به ترجمه آن كرده است.
از طرفى، مترجم، معتقد است كه محتواى كتاب، با الهام از آيات قرآنى و روايات نبوى، لطف خاصى به فضاى معنوى كتاب داده است و مخصوصاً موضوع آن در باره شخصيت برجسته و نمونه جهان اسلام، امير المؤمنين، على( علیه السلام) است كه اين خصيصه ها موجب شد اين اثر، در سال امير المؤمنين( علیه السلام) مورد توجه قرار گيرد تا محبان فارسى زبان على( علیه السلام) و اهل بيتش( علیه السلام) از انديشه و ديدگاه محدثان و راويان اهل سنّت نسبت به ايشان آگاه شوند.
منبع: مقدمه مترجم بر كتاب. سيماى امام على عليه السلام در قرآن
